نقد روان‌شناختی شخصیت ضحاک در شاه‌نامه

در شاه­نامه داستان­هایی بی­شمار می­توان یافت که از بن مایه­های ژرف اساطیری برخوردار است. داستان ضحاک از جمله این داستان­هاست. ضحاک با درونی بسیار تاریک و روانی آشفته، موجودی هراس­انگیز در میان اسطوره­های ایرانی است. داستان ضحاک به دلیل برخوردار بودن از بن­مایه­های اساطیری در اوستا، بارها مورد نقد و بررسی واقع شده است. در این مقاله سعی شده است، این داستان از دیدگاه نقد روان­شناسی مورد بررسی قرار گیرد. به این ترتیب که شخصیت ضحاک و ارتباط او با عناصر اطرافش از دیدگاه روان­شناسی (بیش­تر برپایه نظریه­های یونگ و فروید) مورد توجه قرار گرفته است. از آن جا که نقد اسطوره­گرا و نقد روان کاوانه پیوندی نزدیک با یکدیگر دارند، نگارنده در این مقاله کوشیده است به مفاهیمی چون توتم و تابو که عناصر کلیدی در نظریه فروید بوده توجهی ویژه نماید. هم­چنین با پرداختن به انواع عقده­ها نظیر پدرکشی و طغیان بر پدر که ریشه در ناخودآگاه جمعی دارد و از عمده­ترین نظریات یونگ است به لایه­های درونی شخصیت ضحاک نفوذ کرده تا توجیهی برای پاره­ای از کنش­ها، واکنش­ها، تنش­ها و کشمکش­های روانی او بیابد و به بسیاری از پرسش­ها در مورد شخصیت ضحاک و روان تاریک او پاسخ گوید.